[Tùy bút] Hacynuhiep

Lúc nhỏ, mình không có đủ dũng khí để cười thoải mái.
Khi xem một tiết mục giải trí, mình thường ngó qua ngó lại xem người khác có cười hay không, nhiều khi muốn cười, muốn tán thưởng nhưng người ta mạnh miệng chê bai dè bĩu quá, mình thấy ngại, không dám bộc lộ sự vui thích của mình.
Khi lớn dần lên, mình quyết định mình sẽ cười với những điều mà tâm hồn mình thấy vui, mặc kệ thiên hạ nói gì thì nói, họ có bình phẩm khắt khe gì mặc họ, nếu có những câu nói, những tình tiết trong kịch, trong truyện, trong phim mà mình thấy thú vị thì cứ cười.
Từ khi làm được điều đó, mình từ dáng dấp một …con mắm khô, ăn bao nhiêu cũng không lên cân nổi bắt đầu …lên cân, khỏe mạnh, cân đối, tất cả vì mình đã dám cười theo ý mình.

Lúc nhỏ mình thích những câu chuyện có kết thúc bi thảm, những bài thơ buồn não nuột.
Nếu là văn học cổ điển, phải cỡ…Cung Oán ngâm khúc với “cầu thệ thủy ngồi trơ cổ độ/quán thu phong đứng rũ tà huy” mới vừa với tâm hồn mình (truyện Kiều đối với mình là quá nhẹ), truyện Châu Âu thì phải cỡ Balzac với Tấn trò đời với đủ mặt trái cuộc đời đắng cay chua chát, dở khóc dở cười như câu chuyện anh chàng hẹn với người yêu chỉ hồi hộp lo sợ vì…không có tiền trả xe ngựa, rồi chuyện anh ta tìm được một miếng da lừa cầu được ước thấy, nhưng mỗi lần được hạnh phúc thì miếng da teo tóp lại, đồng nghĩa với cuộc đời anh ta ngắn dần đi… Còn thơ Trung Quốc, thì mình ấn tượng với bài này (chỉ dịch nghĩa mà không biết nguyên văn): “Ta nhỏ xuống giấy một giọt mực, giọt mực loang trên giấy như lỗ huyệt để chôn ai. Đó là để chôn những mối tình chưa sinh mà đã chết , những bài thơ chưa thành mà đã diệt.” Nên nhớ, đó là sở thích của một cô bé 15-16 tuổi.

Lớn hơn một chút, một lần trao đổi trong giờ học ngoại ngữ với thầy giáo, khi mình nói mình thích những câu chuyện bi thảm, cho là như vậy mới hay, thầy nói thầy chỉ thích chuyện có hậu, bởi đời đã có nhiều ngang trái, tại sao khi đọc truyện, coi phim mình lại còn kiếm thêm trái ngang?

Bây giờ mình gần bằng tuổi thầy lúc ấy, mình công nhận những câu chuyện có hậu mới là đáng trân trọng, còn trái ngang, lỡ làng là điều quá tầm thường trong cuộc đời, những kẻ không có dũng khí để đi tới cùng chẳng có gì đáng để khóc thương cho họ. Ta hảy cùng cười với những người giản dị, can đảm đã về đến đích, dù con đường của họ lắm trắc trở chông gai.

Lúc mới bước vào tuổi vị thành niên, mình có một rung động đầu đời. Khi mình phát hiện mình có tình cảm như là tình yêu với người ấy thì cũng là lúc mình không gặp người ấy nữa. Mình rất đau buồn, cho là mình không bao giờ có dịp bày tỏ, đó là nỗi buồn đầu tiên trong đời, từ nỗi buồn đó mình đã lớn lên.

Lớn hơn một chút, mình cũng có rung động khác, cũng mơ hồ không kém, nhưng mình không thấy buồn chút nào, bất cứ một mối liên hệ nhỏ nào đối với người ấy cũng làm mình cũng thấy vui cả tháng, chẳng cần biết người ấy có đáp lại tình cảm của mình hay không. Có lẽ vì mình có gặp được người ấy, thế là đã quá tốt hơn lần rung động đầu tiên.
Lúc mình được đáp lại tình cảm, mình gọi đó là huyền thoại của đời mình, nhưng mình không cười được nhiều như mình mong muốn. Mình có những nụ cười trong khi mình muốn khóc bởi vì quá bế tắc. Cái cười của người gần phát điên là vì đã biết hết, lường được trước hậu quả, nhưng không sao tránh khỏi, khi nào trong đầu mình vang một tiếng vọng: “Không thoát, không thoát…” mình có thể cười như thế.

Vậy mà có một ngày, chỉ cần một ánh mắt, một câu nói của đối phương, mình chợt bừng tỉnh, thì ra những gì mình coi là rất nghiêm trọng, vốn dĩ quá tầm thường, không đáng để chạy đuổi theo một cách khổ sở. Mình bắt đầu thư thái và cười nhiều hơn. Cười vui thật sự.

Càng lớn hơn, mình dường như thấu suốt rất nhiều điều.
Mình cười thông cảm với sự vụng dại, nhiệt huyết nóng nảy của tuổi thanh xuân, sự giận hờn vu vơ như làn sương sớm sẽ tan khi mặt trời lên.
Mình cười với cái xấu, cái ác trong đời, vì thấy họ sao mà dại khờ, làm người ác mệt muốn chết chớ sướng ích gì đâu.
Mình cười với mỗi khiếm khuyết của con người, vì thật ra xấu tốt đều rất tương đối, kẻ ích kỷ, chây lười nơi công sở có khi là người chồng, người cha tuyệt vời trong gia đình, còn người mà ai nấy khen là bạn tốt về nhà bỏ mặc vợ con.
Mình cười mỗi khi gặp chuyện xui rủi, vì điều trớ trêu không may cho ta biết đương đầu với thực tại ngoài ý muốn, giúp ta trầm tĩnh hơn, kiên nhẫn hơn.
Mình cười với mỗi bộ phim hay, với tài diễn xuất tinh tế của các diễn viên, vì họ đã nói giùm những suy nghĩ mà mình chưa có dịp bộc lộ.
Mình cũng cười với những câu chuyện quá bi thương, những số phận nghiệt ngã trong phim bởi vì nghĩ tới tác giả, đạo diễn khổ công thắt từng cái gút, giấu từng đầu mối để có được 30-40 tập phim theo yêu cầu của hãng. Mình cười vì mình cũng đã ít nhiều làm nghề cầm viết, nên mình biết những thủ thuật đó.
Mình thường tìm ra nụ cười trong tình huống éo le, bởi khi ta sai lầm, không giải quyết tốt một vấn đề, người trong cuộc mếu máo, nhưng người ngoài cuộc nhiều khi lại cười, vì vậy thử đặt mình vào vị trí người ngoài cuộc xem sao.

Khi quá buồn mình càng muốn tìm ra nụ cười, để thấy đời luôn có hai mặt bi hài, nhìn một phía là bi, nếu nhìn theo hướng khác sẽ thành hài. Thí dụ, coi một đoạn phim có cảnh ăn gà rô-ti thì sẽ rất thú vị với chúng ta, nhưng là phim kinh dị đối với…gà…

Trăng đã tròn, muốn về nhà…
Có một người trông trăng nhớ nhà, còn tôi khi xa nhà thì nhớ nắng.

Năm ấy tôi đi du học. Ở nơi rất xa về không gian và thời gian. Đó cũng là lần đầu tiên tôi sống tự lập, như cánh chim non rời tổ.
Xuống máy bay nơi xứ lạ quê người, một ngọn gió mát rượi phất vào gương mặt niên thiếu khinh cuồng. Lúc ấy nhiệt độ ngoài trời là 9 độ C mà sao tôi không thấy lạnh, có lẽ trong tôi còn những tia nắng nhiệt đới từ quê nhà mang sang, còn ngọn lửa khao khát tự do của chim non lần đầu tung cánh.

Đến nơi ở nằm giữa vùng đồi thông tuyệt đẹp, tôi khoan khoái: “Ta được tự do!” Phải, hoàn toàn tự do. Sẽ không còn ai căn vặn khi mình đi sớm về khuya, không ai thắc mắc khi mình lang thang ngoài phố, không ai quản thúc mình mua gì sắm gì. Mà cũng là lần đầu tiên tôi có một căn phòng riêng đó. Tuyệt quá!

Thế rồi niềm vui ban đầu qua đi. Thay vào đó là những ngày bận rộn và…cô đơn.
Cô đơn trên chuyến xe sớm. Cô đơn trên chuyến xe chiều. Cô đơn trong bóng tối, lần bước hồi hộp trên đường vắng tìm về ký túc xá.
Cô đơn vì khác biệt. Không phải vì tôi không có bạn, tôi có rất nhiều bạn nước ngoài cũng như trong nước, ngoại ngữ của tôi tiến bộ vượt bực, tôi học được rất nhiều. Nhưng trong lòng vẫn là tịch liêu, thèm nhớ một điều gì đó không rõ ràng. Không hẳn là nhớ nhà, không hẳn là nhớ người thân, hình như là một điều gì mờ ảo hơn, nhưng trong đó sẽ bao gồm cả nỗi nhớ nhà, nhớ người thân.

Bỗng chợt nhận ra, à, ta nhớ nắng. Nhớ nắng quá, vì nơi đây thiếu nắng.

Bình minh rồi sao không có nắng?
Vẫn là một màu tối mịt bao trùm không gian, quanh ta chỉ có ánh đèn vàng leo lét.
Ở nhà giờ này mặt trời chói chang. Trước khi mặt trời lên, ta cũng cảm nhận được nắng khi một tiếng gà cất lên bên nhà hàng xóm, kéo theo hàng chục tiếng gà khác như điệu kèn vui tai chào mừng những giọt nắng mới.

Đúng ngọ rồi sao không có nắng?
Trời vẫn phủ mây xám, gió cứ lạnh, người co ro trong cả chục lớp áo xếp hàng ở Resto U chờ vào ăn trưa.
Ở nhà giờ này nắng lên đỉnh đầu, người ra đường che mặt kín mít, đội nón sùm sụp, lúc ở nhà thì bực, nhưng bây giờ sao nhớ quá?
À cùng với ánh nắng ban trưa, còn có vài âm thanh quen thuộc nữa. Phải rồi, giờ này phải có một tiếng rao lãnh lót: “Ai …ăn chè đậu đen nấu đường không”. Còn nữa, còn phải có âm thanh của một bài vọng cổ, vì 12:30 là có chương trình ca nhạc cải lương trên Đài phát thanh. Dù nhà mình không mở radio nhưng hàng xóm đều nghe, riết rồi thành quen thuộc. Nhớ quá, nhớ quay quắt, nhưng ở đây tìm đâu ra cải lương? (Hồi đó không có mạng online!)

Chiều xuống rồi sao không có nắng?
Nơi đây trời rất mau tối, khoảng 5 giờ chiều là đã tối sầm, khiến ta có cảm giác ta luôn đi trong bóng đêm. Buổi sáng khi rời nhà đến trường trời còn tối, chiều khi về nhà trời cũng tối. Nắng chiều, nắng chiều ở đâu?
Ở quê nhà, giờ này chan chứa nắng chiều. Từ cửa sổ duy nhất của nhà ta nhìn ra xa, có khung cảnh mà lúc nhỏ ta nghĩ là đẹp nhất trần đời. Thật ra thì ta ở một xóm nhỏ nhà cửa lô nhô chẳng có gì nên thơ, nhưng có góc nhìn tuyệt đẹp : Ba cây cổ thụ cao vút, thẳng tắp, tháp chuông nhà thờ nhọn màu gạch, khung cảnh ấy không đẹp nếu không có nắng, đặc biệt là ánh nắng hoàng hôn màu vàng chuyển sang cam, rồi đỏ lửa dần dần trở thành tím ngát, tất cả các màu cùng xuất hiện một lúc. Trong ánh tà dương, đàn chim xao xác bay về tổ tạo thành một khung cảnh sống động đầy màu sắc. Nhớ lắm hoàng hôn ơi!

Cùng với nắng còn có khói. Nhớ khi ai đó đốt lá khô trong sân trường. Khói lam quyện nắng vàng bay lên cao, thoảng một mùi khen khét nhưng rất dễ chịu. Nhớ khói bếp nhà mình, và mùi món thịt muối chiên thơm phức của mẹ. Dù từng được nếm nhiều cao lương mỹ vị, nhưng ta thích món thịt muối chiên giản dị của mẹ nhất, có lẽ vì khẩu vị của ta giống mẹ hoặc như ai đó đã nói: món ngon nhất là món mẹ nấu cho ta ăn từ khi còn nhỏ.
Ở đây không có khói trong nắng, không có hương vị quen thuộc, nhớ nắng quá, à không, nhớ mẹ quá đi!

Mùa đông dài dăng đẳng, không có nắng, ngàn cây trút lá trơ trọi. Mới đầu thấy cũng hay hay nhưng dần ánh mắt như ức chế vì sự đơn điệu của màu sắc. Chỉ có xám, xám và xám. Cái lạnh khiến ta chỉ cố tìm cho bằng được cảm giác ấm, dần dần ta quên cảm giác mát rất khoan khoái ngày xưa.
Ở quê ta quanh năm nắng ấm, cây lúc nào cũng có lá. Nắng đem lại nhiều màu sắc, màu xanh của lá cây, màu sắc rực rỡ của trái cây và màu tươi sáng trên muôn sắc áo trên phố đông. Xa nắng rồi mới biết nắng có tác dụng phong phú đến vậy. Những giọt nắng của ta đâu?

Rồi một ngày nơi đây có nắng.
Người bản xứ rất hân hoan, ùa ra đường tắm nắng. Ta cũng rất vui, nhìn những hàng cây nở đầy hoa trước rồi mới ra lá sau, lạ quá, bên nhà mình không có những hàng cây đầy hoa như vậy. Đường ngập hoa như trong cổ tích, này là kim tước chi, mộc lan thơm ngát, những cái tên ta chỉ đọc trong truyện không ngờ bây giờ mới thấy ngoài đời.

Rồi cây cũng xanh lá, khiến ta hơi nguôi ngoai nỗi nhớ nhà. Mà hình như không phải màu xanh quen thuộc ta vẫn biết, đây là màu xanh ôn đới, xanh biêng biếc, xanh đến nhức mắt, đẹp nhưng có cảm giác thiếu một điều gì đó,
À, cây cối nơi quê nhà có một màu xanh hơi phủ bụi thành xanh nhạt hơn, không biết có phải ta thiên vị, nhưng hình như vậy thì dễ chịu cho đôi mắt hơn. Mà cũng có nhiều sắc xanh hơn, xanh hư ảo cỏ may, xanh biếc lá mận, xanh tươi đọt chuối, còn có tàng lá vừa xanh vừa nâu của cây vú sữa. Màu xanh nhiệt đới tinh tế hơn, đa sắc, hiền hòa hơn còn màu xanh ôn đới thuần chất và mãnh liệt quá, có lẽ không hợp với tâm hồn ta chăng? Hay là nắng quê nhà khác nắng tha hương nên cây cũng có màu xanh khác nhau?

Nơi đây nắng đến 10 giờ tối. Bây giờ ta toàn đi trong nắng, đẹp thật, nhưng sao con người quả là đứng núi này trông núi nọ, ta bắt đầu nhớ đêm rồi, không phải đêm lạnh lẽo trời Tây mà là đêm ấm áp phủ ánh đèn vàng dịu nhẹ trong xóm nhỏ, đêm có một vầng trăng, dù chỉ là trăng mờ nhạt giữa ánh điện thị thành. Ừ thì trăng mờ, nhưng là trăng của những đêm trải chiếu ngoài ban công, cả nhà ngắm trăng đếm sao. Ừ thì trăng không sáng bằng đèn, nhưng đêm trăng mà cúp điện, cả xóm ra đường tán gẫu, đặc biệt có anh hàng xóm đàn ghi ta rất hay và cô bạn của anh ấy có giọng hát lãnh lót vui lòng phục vụ miễn phí cho hàng xóm cả trăm bài không biết mệt, nào là “Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi…” đến hỏi “gọi nắng lên vai em gầy đường xa áo bay…”Trăng quê ta ơi, trăng ở đâu?

Rồi ngày về, ta cũng thỏa lòng nhớ nắng.
Rồi ngày về, ta cũng thỏa lòng ngắm trăng.
Dù cảnh vật ngày nắng không phải là bất biến qua năm tháng, có những cảnh mãi biến mất không tìm lại được.
Dù hình bóng dưới vầng trăng xưa cũng không còn bởi chàng trai cô gái ấy nay trên đầu đã hai màu tóc.
Nhưng nắng vẫn là nắng quê nhà không gì thay thế được.
Nắng tắt rồi còn lại vầng trăng quê không giống bất cứ vầng trăng nào trên thế gian.

Người hát “Trăng đã tròn, muốn về nhà…”

Tôi cũng có một bài hát…
Nắng lên rồi vàng thêu muôn cánh hoa
Nắng lên rôi lung linh trên ngàn lá
Nắng lên rồi nào anh em chúng ta
Đem nắng về tô thắm cho quê nhà…

Quê nhà không là điều gì to rộng, xa vời, có thể đó chỉ là một tia nắng, một vầng trăng, có phải không?